Derleme Metot
Derleme makale metodu, halk bilimi uzmanları ya da amatör olarak ilgi duyan kişilerin, kaynak kişilerin anlattıklarını yazıya geçirmesidir. Derlemeler, halk biliminin en önemli servetlerinden biridir. Kaynak kişi halk bilimi ürünlerini derlemecilere aktaran kişidir. Bu kişiler kimi zaman ustalaşmış kişiler kimi zaman ise amatör kişiler de olabilir.
Derleme, derlemeci ve kaynak kişi kavramlarından sonraysa derleme yapılırken izlenilmesi gereken önemli adımlar vardır. Derleyici ilk olarak derlenecek malzemeyi belirlemelidir. Bu malzeme bütüncül şekilde yahut tek bir spesifik konu olabilir. Derleme; sözlü, görsel, işitsel yahut maddi olabilmektedir. Malzeme belirlendikten sonraki adım ise derlemenin yapılacağı yer hakkında bir araştırma yapmaktır. Buna ek olarak sahaya çıkmadan daha önce konu üzerine yapılmış olan derlemeleri incelemelidir. Konu için ileri gelen isimlerle iletişime geçmelidir. Yayımlanan eserleri okumalıdır. Çalışma bibliyografisi hazırlamalı ve derlemede kullanacağı video, ses kayıt cihazı gibi teçhizatları da hazırlamalıdır. Bu adımların ardından alan araştırması yöntemlerinden seçtiğini uygulayarak derlemesini yapabilir.
Alan Araştırması Teknikleri
- Gözlem Yöntemi: Alanda derleme sırasında uygulanır. Bağlam ile birlikte ele alınmaktadır. Ortamda bulunan insanların, topluluğun dikkatini çekmeden yapılması gerekir. Goldstein’e göre katılımcı duruma göre ikiye ayrılır: aktif ve pasif. Aktif katılımcı, derlemecinin kendi yöresinde derleme yapması durumudur. Pasif katılımcı ise derlemecinin başka bir bağlamda seyirci konumunda olmasıdır. Derlemenin yapıldığı ortamda ikiye ayrılmaktadır: doğal ve yapay şeklinde. Doğal ortam, halk bilimi ürünlerini kendi doğal ortamında göstermektedir. Yapay ortam, kaynak kişiyi başka bir ortamda gözlemlemektir.
- Karşılıklı Görüşme Yöntemi: Derleyici ve kaynak kişi arasında gerçekleşen alan araştırması tekniğidir. Derleyici, sorularını kaynak kişiye yöneltir ve cevapları kayıt altına alır. Bu yöntemde kaynak kişinin biyografisi, derleme malzemesini kimden ve ne zaman duyduğu, repertuvarı bilinmelidir.
Karşılıklı görüşme tekniğinin iki çeşidi vardır. Birincisi yönlendirilmiş karşılıklı görüşmedir. Bu teknikte amaç metin elde etmektir. Kaynak kişiye ezberlenen ve öncesinde hazırlanan sorular sorulur. İkincisi ise yönlendirilmemiş karşılıklı görüşmedir. Bu teknikte ise doğaçlama şekilde gerçekleşen bir sohbet havası vardır.
- Anket Yöntemi: Hazırlanması ve uygulanması zor bir tekniktir. Belirlene konu ile ilgili olarak ayrıntılı bilgilere ulaşmayı sağlamaktadır. Alana çıkmadan önce alana çıktıktan sonra yapılması gerekenler bulunmaktadır. Alana çıkılmadan önce, ön hazırlık olarak hangi alanda, kimden derleme yapılacak sorularına yanıt bulunmalıdır. Alanda, derleme sonunda ise eksik yer var mı, bilgiler doğru mu şeklinde değerlendirme yapılması gerekmektedir.
- Buldurmaca Listesi Yöntemi: Kaynak kişinin konuyla ilgili bilgileri hatırlaması için ilk mısralar, özetler, önemli cümleler ona anımsatılmalıdır. Anket yöntemi ile bazı benzer yönlerinin bulunduğunu söylemek mümkündür.
Bir derlemede kaydedilmesi gereken bilgiler; kaynak kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, öğrenim durumu, ikamet adresi, derlenecek malzemeyi kimden ne zaman öğrendiği, derleme yeri ve tarihi, derleyici adı ve soyadıdır. Bu bilgilerden metnin başında yer alması gerekenler nerede, ne zaman ve hangi ortamda derlendiğidir. Metnin sonunda yer alması gereken bilgi ise derleyicinin kimlik bilgileridir.
Aynı zamanda derleme yazıya geçirilirken ağız özelliklerini korumak önemlidir. Ağız özellikleri noktasındaki bir diğer önemli nokta ise bağlamdır. Dikkat edilmesi gereken bu noktaların ardından derleme ile ilgili son aşama derlemeni yayımlanmasıdır.
