Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselme ve Düşüş Sebepleri
Osmanlı İmparatorluğu dünya tarihinin en büyük süper güçlerinden ve en uzun ömürlü hanedanlarından biriydi . İslam imparatorluğu, zirvesindeyken günümüz Türkiye’sinin çok ötesine – Mısır ve Kuzey Afrika’dan Ortadoğu’ya, Yunanistan’a, Balkanlar’a (Bulgaristan, Romanya vb.) Ve Avusturya, Viyana kapılarına kadar uzanıyordu.
16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu yalnızca baskın bir askeri güç değil, aynı zamanda çeşitli ve çok kültürlü bir barışcıl toplumdu. Ancak vatan hainleri boş durmuyordu ve yüzyıllar süren siyasi krizlerden sonra, Osmanlı İmparatorluğu I.Dünya Savaşı’ndan sonra dağıldı.
Öyleyse, çöküşüne ne sebep oldu? İlk önce, başlangıcına geri dönelim.
Her Şey Osman ile Başladı
Ertuğrul Gazi oğlu Osman Gazi, Osmanlı İmparatorluğu‘nu altı asır yöneten uzun bir askeri liderler ve padişahlar hattının ilki olan Osmanlı hanedanının babası olarak bilinir. Aslında, Türkçe’deki Osmanlı kelimesi Osman isminin İtalyanca telaffuzundan türemiştir .
Osman, 1258 yılında Anadolu’nun Söğüt kasabasında (günümüz Türkiye’sinde) doğdu. O sırada bölgedeki birçok küçük İslam beyliklerinden birine liderlik etti, ancak Osman bir vilayet krallığından memnun değildi. Gaziler olarak bilinen şiddetli sınır savaşçılarından oluşan bir ordu kurdu ve Küçük Asya’daki Bizans kalelerine yürüdü.
Osmanlının iradesine göre Osman’ın, bedeninden yükselen ve dünyayı kaplayan kocaman bir ağacın gölgesinde sembolize edilen, bilinen tüm dünyanın Osmanlı yönetimi altında birleştirildiği bir rüya vardı. İlk olarak Osman’ın ölümünden 150 yıl sonra yayınlanan bu vizyon, Osmanlı fetihlerinin gerçekleşmesi için ilahi bir yetki sağladı, tarihçi Caroline Finkel ” Osman’ın Rüyası: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi ” nde açıkladı .
Teknoloji ve İnanç İmparatorluğu
1453’te Fatih Sultan Mehmet, büyük ölçüde zayıflamış olan Bizans başkenti Konstantinopolis’i kuşattı . Nüfusu azalsa da, efsanevi şehrin aşılmaz duvarları vardı. Ancak Osmanlılar yeni bir tür silahla hazırlıklı geldi: toplar.
Virginia Üniversitesi’nde tarih profesörü ve Osmanlı Tarihi Podcast’in ortak yaratıcısı Chris Gratien, “Osmanlılar 15. yüzyılda toplu olarak topçu kullanan ilk kişilerdi” diyor . Mehmed, ordusu gelmeden haftalarca surları bombaladı, bu bombalama taarruzu her ne kadar ezici bir güç olsa da tek başına yeterli olamayacaktı ki, Fatih Sultan Mehmet Bizans İmparatorluğuna en büyük ve bitirici darbeyi, o zaman ki teknoloji ve bilime uymayan bir metotla ulaştı. Bu metot kilitli (zincirli) deniz yollarını kapatan Bizans’ın tek umudu olan Rumeli surları yakınlarından tüm Osmanlı donanmasına ait savaş gemilerini karadan (yağlı kütükler üzerinden) Bizans’ın ulaşılamaz dediği ve ayrıca kalenin en savunmasız bölgesine taşıması ile tamamlanmış oldu ve böylece Konstantinopolis‘i (daha sonra İstanbul) dört yüzyıldan fazla kalacak olan yeni Osmanlı başkenti yaptı.
Sultan Mehmed, Bizans İmparatorluğunu devirerek, Roma imparatorluk geleneğindeki yerini alabilirdi. Tarihçiler şu anda Osmanlı İmparatorluğu’nun doğduğuna inanıyor .
Çok Kültürlü Bir Hilafet
Osmanlılar ve görevlilerinin çoğu Müslümandı, ancak padişahlar ve yönetici seçkinler, sürekli genişleyen imparatorluklarında dinin rolü konusunda stratejik ve pragmatikti.
Mısır gibi Müslüman ağırlıklı bölgelerin fethi için Osmanlılar, Müslüman tebaalarının mevcut siyasi yapısını tamamen silmeden kendilerini gerçek halifelik olarak kurdular. Hristiyanlar ve Yahudiler İslami siyaset geleneğinde “korunan insanlar” olarak görüldüğünden, Akdeniz’deki gayrimüslim cemaatler Osmanlı idaresinde kendi işlerinin çoğunu yönetiyorlardı.
Osmanlıların böylesine geniş bir kara imparatorluğunu yalnızca askeri güçle değil, “işbirliği ve uzlaşmanın bir birleşimi” ile başarıyla yönetebildiler ve sürdürdüler.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Altın Çağı
16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu, Akdeniz krallığını, avrupalı bir süper güç haline getirme niyetinde olan Kanuni Sultan Süleyman‘ın 46 yıllık yönetimi altında bölgesel ve siyasi zirvesine ulaştı .
Askeri açıdan bu “Osmanlı hakimiyetinin zirve yaptığı dönemdi” Süleyman, Yeniçeriler olarak bilinen seçkin bir profesyonel savaş gücüne komuta etti . Geneli Türk ve tecrübeli olan savaşçıların yanı sıra genç olanlar ise Hıristiyan ailelerden alındı, asker olarak eğitildi ve İslam’a sadık bir birliğe dönüştürüldü. Savaşta korkusuz olan Yeniçerilere, dünyanın ilk askeri gruplarından biri diyebiliriz .
Süleyman’ın hükümdarlığı, aynı zamanda, Avrupa ve Akdeniz’deki en verimli tarım arazilerinin (Mısır) ve en çok kaçakçılığı yapılan ticaret yollarının bir kısmını kontrol eden Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir zenginlik dönemine denk geldi.
Ancak, Altın Çağ demektense bu döneme Süleyman Çağı desek daha doğru olur çünkü bu çağın güç ve paradan daha fazlası olduğunu söyleyebiliriz; aynı zamanda adaletle ilgiliydi. Türkçe’de Süleyman’ın lakabı “kanun koyucu” Kanuni idi ve İslam geleneğinde adil bir hükümdar imajını vardı. İmparatorluğun daha büyük şehirlerinde vatandaşlar, anlaşmazlıklarını yerel İslami mahkemelere götürebilirler ve bu mahkemelerin kayıtları bugün hala saklanmaktadır. Saklanan dava dosyaları sadece Müslümanlar için değil, Hıristiyanlar ve Yahudilerin yanı sıra Kadın, Erkek ve Çocukların dahil olduğu tüm davalar yer almaktadır.
Bu mahkemelere, örneğin miras, hırsızlık, cinayet veya boşanma gibi durumlarda tüm Osmanlı tebasının gidebilecekleri çok adil kararların verildiği yerlerdi. Bu mahkemelerde kimin ne olduğu işi, parası, cinsiyeti, dini, dili ve yaşının hiç önemi olmazdı, Adalet herkes için eşitti.
Roxelana (Hürrem) ve ‘Kadın Sultanlığı’
Osmanlı tarihinde büyüleyici ve bir nebze de olsa gözden kaçan şahsiyet, Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Roxelana‘dır. Tarihçi Leslie Peirce’nin “Doğu’nun İmparatoriçesi: Avrupalı Bir Köle Kız Osmanlı İmparatorluğu’nun Kraliçesi Nasıl Oldu” adlı kitabında belirttiği gibi , Türkçe’de Hürrem Sultan olarak bilinen Roxelana, sarayda bazen yeni bir kadın siyasi güc çağını başlattı. “Kadın Sultanlığı” olarak bilinir.
Roxelana, 13 yaşında köle tarafından kaçırılan ve sonunda sultanın haremine satılan bir gayrimüslimdi. Osmanlı geleneğine göre, padişah’a bir erkek varis veren hatun her zaman söz sahibi olurdu. Ancak Süleyman, kendisine toplam altı çocuk veren (Roxelana) ile en yakın sırdaşlarından ve siyasi yardımcılarından biri olan (İbrahim Paşa) arasında şok edici bir şekilde sıkıştı .
Roxelana örneği sayesinde, imparatorluk haremi etkili bir siyasi yapı olarak yeni bir rol üstlendi ve nesiller boyu Osmanlı kadınları padişah kocalarının ve oğullarının yanında hüküm sürdü.
Askeri Gerileme ve İç Reformlar
1683’te Osmanlılar, Viyana’yı ikinci kez fethetmeye çalıştılar, ancak Hapsburg Hanedanlığı, Kutsal Roma İmparatorluğu ve Polonya-Litvanya Topluluğu’nun beklenmedik bir ittifakıyla püskürtüldüler. Osmanlılar sadece Viyana’yı ele geçirememekle kalmadı, aynı zamanda sonraki savaşta Macaristan’ı ve diğer toprakları da kaybetti.
Bir zamanlar yenilmez Osmanlı savaşçıları, 18. ve 19. yüzyıllar boyunca, daha fazla Osmanlı topraklarının bağımsızlıklarını ilan etmesi veya Rusya gibi komşu güçler tarafından ele geçirilmesi nedeniyle kayıplar üzerine kayıplar yaşadılar.
Osmanlı İmparatorluğu küçülürken aynı zamanda hükümetini merkezileştirdiğini ve vatandaşlarının yaşamlarına daha fazla dahil olduğu gibi kaynağı olmayan bilgilerde de var.. Daha fazla vergi topladı ve devlet okulları ve hastaneleri açtı. Ordu sancılı kayıplara rağmen 19. yüzyılda ekonomi ve nüfus yoğunluğu hızla büyüdü. Osmanlı İmparatorluğu ayrıca eski Osmanlı topraklarından ve komşu bölgelerden milyonlarca Müslüman göçmen ve mültecinin hedefi haline geldi.
“Büyük ölçekli göç, 19. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri gibi yerlerle ilişkilendiriliyor, ancak insanlar Osmanlı İmparatorluğu’nu o dönemde de büyüyen ve dinamik bir güç olarak görüyordu.
‘Jön Türkler’in Sebep Oldukları
19. yüzyılın sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu bir anayasal monarşi ve seçilmiş bir parlamento ile deneyler yaptı, ancak bu, Sultan II. Abdülhamid‘in demokratik kurumları feshedip 30 yıllık otokratik yönetimi başlatmasıyla 1878’de sona erdi.
Sultan Abdülhamid Han’ı karalama ve devleti otoritersizleştirme girişimi de devrimin tohumlarını attı ve önde gelen Osmanlı muhalefet grubu, “Jön Türkler” olarak da bilinen İttihat ve Terakki Partisi (İttihat ve Terakki) idi. Liderleri Türk milliyetçileri olsa da İttihat ve Terakki, Ermeniler, Yahudiler, Araplar, Rumlar ve Arnavutlar da dahil olmak üzere etnik-dini gruplardan oluşan bir koalisyon kurdu.
Jön Türkler anayasayı yeniden kurmak, monarşiyi sınırlamak ve imparatorluğun büyüklüğünü yeniden kurmak istediler. 1908 devrimindeki sunuçları, geniş çapta özgürlük, eşitlik ve Osmanlı kardeşliği için bir zafer olarak kutlandı . Ancak, hizipler bölündükçe ve daha ateşli milliyetçiler giderek otoriter hale gelen yönetimi pekiştirdikçe devrim hızla bozuldu.
Bu iç kargaşayla aynı zamana denk gelen, Osmanlıların Arnavutluk ve Makedonya’da kalan Avrupa topraklarını kaybettiği 1912’deki Birinci Balkan Savaşı’ydı.
Birinci Dünya Savaşı’ndaki başarısı ittifak kurduğu Almanya’nın yenilmesi ile kazandığı savaşın yenilgi ile sunuçlanması, Osmanlı İmparatorluğu’na en büyük darbe oldu, ancak Türk milliyetçi direniş lideri Mustafa Kemal Atatürk‘ün iktidara geldiği ve laik bir cumhuriyet kurduğu 1922’ye kadar saltanat resmen feshedilmedi. Onyıllardır süren tek parti iktidarı altında Atatürk, Batı alfabesi (latin) getirdi ve modern Türkiye‘nin temelini attı.
Eklememiz gereken en önemli unsur, türklerin devlet geleneğidir.
Geçmişte olduğu gibi günümüz Türkiye’si de türk milletinin bir eseridir. Nasıl ki Selçulu Devleti, Osmanlı Devleti ve dahi diğer türk devletleri birer türk milletinin eseri olmuş ise Türkiye Cumhiriyeti Devleti’de yüce milletimizin bir eseridir. İnşaallah bu son eserimiz olur ve bir daha devlet kurmak zorunda kalmayız.
Son olarak, özümüzü kaybetmemek ve içimizde ki hainlere taviz vermemek adına
70’li yıllarda milletimize SAĞ-SOL adı altında sağcı solcu diye kardeşi kardeşe düşürmeye çalışan kesimler daha sonrasında Türk-Kürt ayrımcılığı ile sağcı-solcu yıpratmasından elde edemedikleri kargaşayı devam ettirmeye çalıştılar ki nitekim başaramadılar. Şimdilerde ise bu kez yeni bir olgu yaratmaya çalışıyorlar ”Atatürkçü- Osmanlıcı” nasıl ki sağcı-solcu ve türk-kürt ayrımcılığı ile benliğimize negatif aşılar vurmaya çalışıp kardeşi kardeşe düşürdülerse yeni yöntemleride bu oldu. Dikkat etmemiz ve bilmemiz gereken şey, Selçuklu’da bizim Osmanlı’da bizim Atatürk’de bizim. Bizi biz yapan en büyük değerlerimizle vurmalarına, ezmelerine izin vermemeliyiz.
